1. De ontmoeting

Rita Van Dun: ,,Het was in 1959 of 1960. We waren vijftien. Of beter: ik was vijftien en Wivina was mentaal minstens zeventien. Ik was heel jong van geest, zij was al echt een leidersfiguur. Ze was bevriend met mijn twee jaar oudere zus Ria, en samen met mijn zus zat ze in de kampstaf van een pro-apostolisch kamp, een soort missiekamp georganiseerd door jezuïeten waarbij je niet alleen theoretisch leerde over een land, maar waarbij mensen van ginder je helemaal onderdompelden in hun cultuur.

We waren met twee- tot driehonderd meisjes en we probeerden in de geest te komen van andere landen, andere gewoonten. Op het Indonesiëkamp bouwden we bijvoorbeeld samen met Indonesische studenten een Indonesisch dorp, helemaal volgens hun regels en gebruiken.''

Wivina Demeester: ,,Ik kende Rita wel. Ik kwam bij haar thuis, ik bleef er soms slapen, maar ik had vooral contact met haar zus.''

Van Dun: ,,Ik dacht altijd dat ze ouder was, tot bleek dat ik maar zeven weken jonger ben. Wivina is van december 1943, ik van januari 1944. Oorlogskinderen.''

Demeester: ,,Een keer ben ik zelfs het alibi geweest voor je zus om haar liefje -- nu haar man -- te ontmoeten. Onze kennismaking dateert van dat moment.''

Van Dun: ,,Maar de vriendschap is pas begonnen in 1975, rond de gemeenteschool in Massenhoven. Het was een gemengde school, begeleid door Luc Versteylen, die de nadruk legde op het creatieve, het ervaringsgerichte. We vonden het heel belangrijk voor onze kinderen en we verhuisden speciaal voor dat schooltje van de rand van Antwerpen naar Schilde. Aan de schoolpoort ontmoetten we andere mensen die om precies dezelfde reden verhuisd waren, onder andere Wivina.''

Demeester: ,,Het is het thema of de basis waarop onze vriendschap gestoeld is. We waren behoorlijk progressief voor die tijd, en we vonden elkaar daarin. We zochten naar alternatieve manieren van opvoeding, van samen leven, van wonen. In de gemeente kreeg ik nogal wat kritiek omdat ik mijn kinderen niet daar naar school stuurde, maar helemaal tot in Massenhove reed. Voor de plaatstelijke politica die ik toen was, kon dat niet. Vond men. Ik dacht er anders over. Wij wilden onze kinderen gemengd opvoeden.''

Van Dun: ,,Terwijl onze kinderen elkaar leerden kennen, pikten wij de draad weer op. Mijn oudste zoon herinnert zich nog dat hij als vijfjarige op het schoolmuurtje zat met de zoon van Wivina naast zich. 'Ik wist', vertelt hij nu, 'dat dat mijn vriend zou worden.' We hadden een beurtrol om de kinderen naar school te brengen, en zij klitten allemaal aan elkaar. De apenbende noemden ze zich.''

Demeester: ,,Op een bepaald moment wisten wij niet meer wie met wie na school naar huis zou komen. Mijn kinderen bleven bij Rita slapen, soms kwam er hier een zoon van Rita met een zoon van mij naar huis, soms was het omgekeerd. Ze wisselden voortdurend van huis. Sommige weekends had ik veertien kinderen in huis, allemaal van vrienden. Andere weekends had ik het heel druk en zaten mijn kinderen verspreid bij de vrienden. Jonge politici vragen vaak aan mij: 'Hoe deed jij het met vier kinderen?' Ik had gewoon goede vrienden.''

2. Geestesgenoten

Van Dun: ,,Gemeenschappelijke ideeën hebben ons samengebracht. Het begon onbewust op de pro-apostolisch kampen. We kenden elkaar niet goed, maar we voelden toch een soort band. Het ruimer denken dan onze kleine wereld. We waren behoorlijk idealistisch. Bij Wivina heeft zich dat geuit in de politiek, maar ook in de oprichting van het domein Monnikenheide voor mentaal gehandicapten. Ik was in die periode godsdienstlerares en ik was heel veel bezig met het emotionele goed-voelen van mijn leerlingen. Ik probeerde met hen te filosoferen op kinderniveau.''

Demeester: ,,We hebben samen heel veel gefilosofeerd. We gingen naar de sauna en dan filosofeerden we. Voor, tijdens en na. Over alles en nog wat. Over de opvoeding van de kinderen. Wat we belangrijk vonden voor hun ontplooiing. Of over centraal wonen. Dat is heel lang een project geweest. Het was leuk om erover te denken en dan vast te stellen dat je niet alles kunt realiseren wat je in theorie graag wilt.''

Van Dun: ,,Wat de opvoeding betreft, vonden we het heel belangrijk dat ze van jongsaf in contact kwamen met gehandicapten. Steven, de oudste zoon van Wivina, was de perfecte ambassadeur. Hij heeft het syndroom van Down, maar de kinderen hebben dat nooit raar, vreemd of lastig gevonden. Ze trokken hem altijd mee in hun spel. Ik herinner me dat hij op een dag bij mijn jongste zoon Toon kwam spelen en dat Toon hem met hand en tand verdedigde tegenover zijn vriendjes in de wijk. 'Dat is precies een Chinees', zeiden ze. 'Maar nee', antwoordde Toon, 'jullie weten er niets van. Dat is ne mongool!' En die kinderen keken Steven vol ontzag aan. Wow, een mongool.''

Demeester: ,,De kinderen hebben Steven altijd omringd. We hebben hen daarin een beetje begeleid en richting gegeven. Even vaak voelden ze zelf aan hoe het moest. Als ze hier estafetten organiseerden in de tuin, had de ploeg met Steven een voetje voor.''

Van Dun: ,,We zijn in zo veel dingen geestesgenoten. In onze houding tegenover de Derde Wereld, tegenover de ontwikkelingen in de maatschappij, in onze engagementen.''

Demeester: ,,Soms denk ik dat wij groener waren, of zijn, dan de groenen nu.''

Van Dun: ,,Het is een vorm van soberheid. Ik heb het heel moeilijk met de wegwerpmentaliteit. Als kind zijn wij schaars opgevoed. Wij hebben de oorlog in onze genen.''

Speelt vriendschap zich voornamelijk af op het vlak van de gemeenschappelijke ideeën?

Demeester: ,,Een knuffelgehalte is er ook. Je voelt je goed bij elkaar. Zowel fysiek als geestelijk. En dat fysieke is best belangrijk. Ik ken een aantal mensen met wie ik in ideeën op dezelfde golflengte zit, maar die me fysiek bijna afstoten. Het zullen nooit mijn beste vrienden worden.''

Van Dun: ,,Het gekke aan vriendschap is dat je bij een blik, bij een eerste oogcontact al voelt: dit wordt een vriend. Dat eerste moment lijkt het alsof je elkaar al jaren kent.''

3. Onvoorwaardelijk

Demeester: ,,Vriendschap moet onvoorwaardelijk zijn. Ze is niet berekend en ze volgt ook niet de functionele logica van 'Voor wat, hoort wat.' Ik hoop dat de jongere generatie die onvoorwaardelijkheid in zich blijft dragen en koesteren. Klaarstaan voor elkaar, altijd, overal, op elk moment van de dag. Dat hebben we in onze vriendengroep heel sterk. Er is een probleem? Oké, kom maar langs, we lossen het op. Hier zijn mensen blijven logeren, anderen belden ons midden in de nacht op. Je vraagt je niet af of het kan, of het past. Vriendschap stoort nooit.''

Van Dun: ,,Denk je dat het nu minder is?''

Demeester: ,,De maatschappij wordt functioneler en professioneler. Dat heeft zijn voordelen, maar soms ben ik bang dat relaties tussen mensen ook verharden. Ik weet het niet. Als ik denk aan de nachtelijke tochten die we hier op Monnikenheide ondernamen omdat we weer een bewoner kwijt waren... Iedereen hielp mee. Tot drie uur 's nachts, tot je hem slapend in het bos vond. Dat is onvoorwaardelijkheid, en ik heb een vaag vermoeden dat het vandaag ondenkbaar is.''

Van Dun: ,,Of het zwembad dat we hier met z'n allen gegraven hebben. Met de hand. Al die kruiwagens! En de kinderen deden gewoon mee.''

Demeester: ,,Twee, drie dagen leefden we hier allemaal samen. Ik zorgde ervoor dat er eten was en iedereen vond dat logisch. Het was niet omdat zij ons hielpen dat wij bij hen in het krijt stonden. Iedereen stond gewoon klaar om ergens anders een handje toe te steken, zonder verborgen agenda's.''

Drukt het ouder worden zijn stempel op vriendschap?

Demeester: ,,Mmm, de vriendschap wordt stabieler en warmer, zo ervaar ik het. Je hebt de ruimte en de tijd om erin te investeren. Het vluchtige van de jeugd is weg. Ik denk dat als je op je zeventigste nog altijd bevriend bent, het duurzaam en onverwoestbaar is.''

Van Dun: ,,Het is als samen ouder worden en er nog plezier aan beleven.''

Demeester: ,,Hoe ouder je wordt, hoe minder je moet, hoe minder verplichtingen je voelt. Als je ondanks die vrijheid evenveel zin hebt om samen te komen en te babbelen, dan heb je een diepe, mooie vriendschap.''

Van Dun: ,,Alles wat je op deze leeftijd doet, doe je omdat je het wilt. Zonder dat het iets opbrengt, of zonder dat het resultaat hoeft te hebben. Het zaligste van mijn leeftijd is de toegenomen mildheid. Ik vond het niet zo leuk om zestig te worden, maar ik besef dat alles nu mogelijk is. Ik heb niets meer te verliezen.''

Demeester: ,,En de vriendschap wordt compleet onbaatzuchtig.''

4. Onbaatzuchtig

Van Dun: ,,Vroeger was de vriendschap niet alleen fijn, maar ook handig. Om de beurt brachten we de kinderen naar school, om de beurt hielden we de kinderen bij. We konden veel aan elkaar vragen. Ik heb heel jong mijn ouders verloren. Aan Wivina had ik een enorme steun. In moeilijke momenten belde ik haar op.''

Demeester: ,,En vice versa. Ik was een jaar of veertig. Bij mijn eerste borstonderzoek raadde mijn arts me een bijkomend onderzoek aan. Ik heb Rita onmiddellijk gebeld. Om mijn angsten te uiten. Praten is daarbij heel belangrijk. Als je angsten benoemt, dan worden ze minder groot.''

Van Dun: ,,Ik vergelijk vrienden met de eerstelijnszorg: ze werken therapeutisch.''

5. Eerlijkheid

Demeester: ,,Alleen in vriendschap stel je je kwetsbaar op. Omdat je erop vertrouwt dat het niet gebruikt of misbruikt zal worden. Ik zal me nooit kwetsbaar tonen in een professioneel milieu. Het is heel belangrijk die twee werelden gescheiden te houden. Ik zoek geen vrienden binnen de politiek. Ik heb fijne collega's, mensen met wie ik graag van gedachten wissel, maar het zijn geen vrienden. Je bent medestander of concurrent.

In vriendschap ben je geestesgenoot, wat niet hetzelfde is als medestander. Je hebt respect voor elkaar en je spaart elkaar ook een beetje. Je draagt zorg voor elkaar, en dat is deugddoend.''

Zijn vriendschappen buiten de politiek nodig om overeind te blijven in de politiek?

Demeester: ,,Het is gewoon fijn om terug te kunnen keren naar een milieu waar je gewoon jezelf bent en mag zijn en waarin je niet louter de drager van een functie bent.''

Aanvaardt vriendschap geheimen?

Demeester: ,,In het kunnen praten in een vriendschap zit niet de verplichting om over alles te praten. Dat is de rijkdom van een vriendschap. Er is geen moeten. Er zijn elementen in mijn leven waarvan ik vind dat er niet over gesproken moet worden. Omdat ze niet fundamenteel zijn en omdat ze tot mijn klein privé-wereld behoren, die niet boeiend is voor iemand anders. Het fijne aan vriendschap is dat je de dingen waarmee je zit, kunt bespreken. Of het nu gaat over jezelf, je angst in het leven of de zorg om kinderen en kleinkinderen.

Mijn kleindochter is te vroeg geboren. Een maand lang heeft ze in de couveuse gelegen. Alles is goed gekomen, maar op het moment zelf ben je bezorgd.''

Van Dun: ,,We hebben onmiddellijk de video van de geboorte bekeken om het mee te kunnen dragen.''

Demeester: ,,Het vreemde is dat je bezorgder bent over je kleinkinderen dan je ooit over je kinderen bent geweest.''

6. Liefde

Van Dun: ,,Ik heb lang nagedacht over wat nu het verschil is tussen vriendschap en liefde, en ik kom er niet uit. Buiten de seksualiteit zie ik weinig onderscheid. Ik ben geneigd te zeggen: vriendschap is liefde.''

Demeester: ,,Er is een verschil. In een aantal vriendschappen ervaar je een bijna-liefdesband. En een heel mooie liefde is een heel duurzame vriendschap.''

Van Dun: ,,Wat doe je met de liefde voor kinderen? Die is niet seksueel getint en toch noem je het geen vriendschap. Het is zuivere liefde.''

Demeester: ,,In dat opzicht heeft liefde meer met verwantschap te maken.''

Van Dun: ,,Met een soort van bloedband, denk ik. Met je partner, je ouders, je kinderen, broers en zussen deel je nog iets andes dan pure vriendschap.''

Demeester: ,,Elke vriendschap is op liefde gebaseerd. Dat is het knuffelgevoel waarover we het daarnet hadden.''

Beleven mannen vriendschap anders dan vrouwen?

Van Dun: ,,Ik denk het niet. Volgens mij overstijgt vriendschap de geslachtelijke verschillen.''

Demeester: ,,Ik beleef even fijne vriendschappen met vrouwen als met mannen. Waarschijnlijk ontwikkel je een vriendschap met een man wel op basis van andere elementen dan de vriendschap met een vrouw.''

Van Dun: ,,Ik ben geen feministe, verre van. Maar toch voel ik solidariteit onder vrouwen. Het heeft wel iets: vrouwen onder elkaar.''

Demeester: ,,Maar dat heeft in wezen niets met vriendschap te maken.''

7. Kritiek

Van Dun: ,,Als kritische geesten is het normaal dat je kritiek uit. Ik herinner me dat ik het niet altijd eens was met de politiek positie die Wivina innam. Wij waren wat groener, nog wat alternatiever. Maar ik ben Wivina altijd blijven steunen en bekijken als de mens Wivina. Ik stond honderd procent achter haar. Ik wist dat ze graag minister werd en dat ze bepaalde ambities koesterde.''

Als je in het centrum van de macht verkeert, dan word je algauw omringd door jaknikkers. Zijn vrienden dan een noodzakelijk klankbord?

Demeester: ,,Vrienden zijn fundamenteel. We hebben binnen de vriendengroep veel gediscussieerd. Ik herinner me heroïsche debatten over euthanasie en wilsbeschikking. Het is fijn om daar met vrienden over te praten. Ze kennen je mening, je krijgt de ruimte je mening uit te spitten, maar het hoeft niet altijd tot op het bot te gaan. Ze begrijpen je ook zonder veel uitleg. En ik herhaal het: ik zoek geen vrienden in de politiek. Ik kom graag met mensen overeen, en ik ben iemand die sneller de gelijkenissen ziet dan de verschillen, maar ik zal niet met mijn collega's in een sauna kruipen.''

8. Conflict

Van Dun: ,,Ik herinner me één groot meningsverschil.''

Demeester: ,,Homeopathie.''

Van Dun: ,,Op een bepaald moment waren we in alles alternatiever dan Wivina. Ik heb een broer verloren op dertigjarige leeftijd, een arts. Ons geloof in de traditionele geneeskunde kreeg een enorme knauw. We waren ontgoocheld en we verdiepten ons in homeopathie, acupunctuur enzovoort.''

Demeester: ,,Ik zat toen op Volksgezondheid en ik was behoorlijk sceptisch. Ik heb het nooit radicaal afgewezen, maar ik had mijn twijfels. En nog altijd. We hebben er een paar keer over gediscussieerd, maar dat mondde nooit uit in een conflict. Als je vrienden bent, dan leidt het nergens toe je mening eens cassant te poneren.''

Van Dun: ,,Wat ons bindt, is altijd sterker geweest dan wat ons scheidde. En zelfs midden in een meningsverschil dreef het gemeenschappelijke uiteindelijk boven. Het mooie aan Wivina is ook dat ze altijd zal blijven praten. Ze is enorm communicatief. In onze onderlinge relatie was dat niet zo van belang, maar bijvoorbeeld in conflicten met de kinderen heb ik van haar geleerd dat als je blijft praten, conflicten bijna geen kans krijgen. Ik ben niet zo communicatief ingesteld. Ik klap makkelijker dicht en begin te piekeren.''

Demeester: ,,Ik blijf praten tot we eruit zijn. Het is ook de reden waarom ik me nooit slecht voelde als iemand van de vrienden kritiek op me had. Ik stelde gewoon vragen en ik bleef vragen tot het me allemaal duidelijk werd. Het eindigde er vaak mee dat we allebei bij onze ideeën bleven, met een intens respect voor die ideeën.''

9. Ken jezelf

Van Dun: ,,Wivina is één brok energie. Ze heeft een dynamiek die ik veel minder heb, maar waarin ze me makkelijk meesleurt. Het mooie aan onze vriendschap is dat ik regelmatig haar kwetsbare, zwakkere kant te zien kreeg waardoor mijn sterke kant naar boven kwam.''

Demeester: ,,Een vriendschap is altijd een persoonlijke verrijking. Het fijne is dat we heel veel gemeenschappelijke dingen meegemaakt hebben onder meer met onze kinderen.''

Van Dun: ,,Mijn zoon is getrouwd met een Rwandese, haar zoon is getrouwd met een Chinese. Bij een ouder roept dat vragen op. Het zijn toch twee verschillende culturen. Als je er met mensen over spreekt, dan merk je snel een terughoudendheid. Bij Wivina kon ik ermee verder, omdat zij de ervaring deelde.''

Demeester: ,,Dan gaan we samen ontbijten, met onze mannen erbij om te praten en bij te babbelen. Het voordeel is dat je een lange, rustige voormiddag hebt waarbij je in alle tederheid, warmte en gezelligheid van alles kunt bespreken.''

10. Contact

Demeester: ,,Duurzaamheid is een belangrijk kenmerk van vriendschap. Het kan betekenen dat je een periode weinig contact hebt, dan weer intens en dat het toch lijkt alsof je elkaar elke dag ziet.''

Van Dun: ,,Vroeger met de kinderen was het anders. We gingen samen op reis. Wivina organiseerde zelfs heuse kampen in haar tuin, met nachtspellen en trektochten. In de zomer was er altijd wel een reden om bij de een of de ander te gaan eten of te picknicken.''

Demeester: ,,In de winter waren er de beruchte nieuwjaarsfeestjes waarbij onze kinderen TV-Touché speelden en ons op subtiele wijze door de mangel haalden.''

Van Dun: ,,Toen de kinderen groter werden, is het contact even wat verminderd. Ook omdat Wivina toen opgeslorpt werd door de politiek. Maar het is nooit weg geweest.''

Demeester: ,,Als ik voel dat ik behoefte heb aan een babbel omdat iets niet helemaal perfect zit, dan bel ik en spreken we af. We koken ook graag voor elkaar. Voor mij gaat er niet veel boven dan met vier, vijf of zes samen te zitten en te eten, te drinken en te babbelen.''

Van Dun: ,,We gaan ook naar allerlei voorstellingen. Mijn twee zonen zitten in het artistieke milieu. De ene is componist, de andere circusartiest en nu zijn ze samen met hun vrouwen -- een violiste en een choreografe -- op tournee in Zweden. Ik maak me daar als moeder al eens zorgen over, Wivina overtuigt me er dan van hoe geweldig en fantastisch het is.''

Demeester: ,,We zijn geïnteresseerd in alles wat met kunst te maken heeft en zeker als jonge mensen dingen maken of brengen die me verwonderd achterlaten. Daar geniet ik intens van.''

Van Dun: ,,Of we gaan naar musea en concerten. Meestal met onze mannen erbij. Alleen de mode, dat doen we met z'n tweeën.''

Is bekendheid soms een hinderpaal?

Van Dun: ,,Dat heb ik nog nooit gemerkt. Ineens sta je aan te schuiven naast Karel De Gucht, dat wel. Maar omdat ik al wat ouder ben, ben ik daar niet ondersteboven van.''

Demeester: ,,De dingen moeten gewoon blijven.''

Van Dun: ,,En dat is ons altijd gelukt.''

Dit is de vierde aflevering in een reeks waarin boezemvrienden (m/v) vertellen over wat hun vriendschap zo bijzonder maakt. Eerdere afleveringen vindt u terug op www.standaard.be/dsm

De Standaard, pagina 34, 3090 woorden
© 2004 Vlaamse Uitgeversmaatschappij n.v.